Panuje ogólne przekonanie, że kleszcze występują wyłącznie w lasach (głównie liściastych), a my i nasi pupile jesteśmy narażeni na ich atak tylko podczas pieszych wędrówek po zacienionych, mało uczęszczanych ścieżkach. Prawda jest jednak brutalna. Owszem las jest naturalnym środowiskiem kleszczy, ale te skutecznie rozprzestrzeniają się na inne tereny zielone na ciałach swoich ofiar – lisów, kun, ptaków, a nawet bezpańskich kotów i psów. Te krwiopijcze pajęczaki oczekują na żywicieli także w parkach, sadach, skwerkach, przydrożnych żywopłotach, działkach i ogrodach wokół naszych domów. Na szczęście istnieją skuteczne sposoby na pozbycie się kleszczy. Więcej o kleszczach występujących w Polsce i metodach ochrony przed nimi w poniższym artykule.
Kleszcze w Polsce – dowiedz się jak wyglądają najczęściej spotykane gatunki i jakim są dla nas zagrożeniem?
Kleszcze są pajęczakami z podgromady roztoczy. Naukowcy zaliczają do nich 900 różnych gatunków. Około 70 występuje w Europie, a w Polsce 19 – na szczęście tylko kilku z nich powinniśmy się obawiać – mowa o kleszczu pospolitym, łąkowym, kleszczu gryzoni i jeżowym, psim, a także obrzeżku gołębieniu i polskim.
Kleszcze można podzielić na twarde (właściwe) i miękkie. Te pierwsze posiadają twardy pancerz na grzbiecie, który u samców pokrywa cały grzbiet, a u samic tylko jego część. Drugie (do których zaliczamy obrzeżki) charakteryzuje brak takiego pancerza. Jeśli chodzi o inne cechy wyglądu, wspólne dla większości gatunków kleszczy, to:
- ich ciało składa się tułowia i aparatu gębowego;
- rosną po pożywieniu się krwią (są wówczas większe nawet o ponad 1 cm) – głodne kleszcze są spłaszczone grzbieto-brzusznie, a najedzone robią się znacznie bardziej wypukłe, ich tułów przypomina wówczas mały, brązowy balonik;
- dorosłe osobniki mają czerwone, brunatne lub ciemnobrązowe ubarwienie;
- podobnie jak inne pajęczaki (w odróżnieniu od owadów) mają 4 pary odnóży, co daje 8 pojedynczych nóg. Pierwsza para odnóży wyposażona jest w narządy czuciowe (narząd Hallera) i haczyki służące wykrywaniu i wczepianiu się w żywiciela.
Gatunki kleszczy w Polsce
Kleszcz pospolity – to oczywiście gatunek, który najczęściej spotykamy w Polsce i to na obszarze całego kraju. Szkodnik atakuje zarówno ludzi jak i zwierzęta (małe ssaki, ptaki, jeże, kozy, sarny, daniele, lisy, koty i psy), a wśród chorób, które przenosi można wymienić: boreliozę, gorączkę Q, wirus kleszczowego zapalenia mózgu czy anaplazmozę. Na swoich żywicieli trafia po mechanicznym zdjęciu na przykład z wysokich traw czy niskich krzewów (wystarczy otrzeć się o trawę, na której siedział kleszcz). Dorosłe samice i samce zaczynają atakować już w marcu, a ich larwy trochę później – w kwietniu. Zarówno jedne jak i drugie są aktywne aż do października/ listopada. Kleszcze pospolite mają brązowy, rzadziej pomarańczowy kolor. Mierzą od 3 do 4 milimetrów, a po napiciu się krwią rosną do centymetra.
Kleszcz łąkowy – to gatunek, który żyje tylko w niektórych częściach Polski (za to jego populacja jest tam naprawdę duża) – na północnym wschodzie, w niektórych miejscach w centralnej Polsce, na Lubelszczyźnie i na zachodzie. Pod koniec lat 90. zaczął się rozprzestrzeniać ze wschodu na zachód kraju. Kleszcz łąkowy w naturalnym środowisku preferuje łąki, brzegi rzek i wrzosowiska, co nie oznacza, że nie spotkamy go w naszym ogródku. Znacznie częściej żeruje na naszych pupilach – psach, niż ludziach. Wśród jego ofiar są też konie, owce i bydło, a w lesie sarny, daniele, jelenie i dziki. Jest niewiele mniejszy niż kleszcz pospolity i można go rozpoznać za pomocą ciemnych plamek na jasnobrązowym odwłoku. Atakuje już w połowie lutego i jest aktywny do maja i ponownie od sierpnia aż do początku zimy. Przenosi między innymi bakterie Babesia, które są odpowiedzialne za chorobę o nazwie babeszjoza.
Obrzeżek gołębień – to gatunek, który w przeciwieństwie do kleszcza pospolitego i łąkowego preferuje ciepłe miejsca w budynkach, a szczególne te, w których gniazdują gołębie – na przykład poddasza. Jak sama nazwa wskazuje jego gospodarzami są najczęściej gołębie, ale nie oznacza to, że nie atakuje ludzi. Wiemy o przypadku, kiedy obrzeżki zagościły na komendzie policji i pogryzły wielu policjantów. Kleszcz mierzy do 5 milimetrów, a po napiciu się krwią – jeden centymetr. Mają szare lub szaro-brązowe ubarwienie i ciemne plamki. Wyróżnia je odwłok, przypominający kształtem jajo. Ukłucia obrzeżków gołębieni są bardzo bolesne, wywołują zaczerwienienie na skórze i długo swędzą. Szkodniki przenoszą między innymi boreliozę, kleszczowe zapalenie mózgu i gorączkę Q.
Kleszcz gryzoni – można go spotkać na południu naszego kraju, na północy i w centrum występuje tylko miejscami. Swoją nazwę zawdzięcza gospodarzom, na których żeruje najczęściej – gryzoniom, jak szczury i myszy, ale nie gardzi także ssakami owadożernymi i niewielkich rozmiarów drapieżnikami. Jeśli w Twoim domu lub ogrodzie zadomowiły się myszy lub szczury, które same już mogą stanowić ogromny problem, możesz być niemal pewien, że przywędrował z nimi kleszcz gryzoń.
Kleszcz jeżowy – podobnie jak kleszcz pospolity zamieszkuje całą Polskę. Rzadko atakuje ludzi, ale nie jest to wykluczone. Skłania się bardziej ku jeżom, lisom, łasicom, psom i kotom.
Zarówno kleszcz gryzoni jak i kleszcz jeżowy przenoszą kleszczowe zapalenie mózgu, anaplazmozę i babeszjozę.
Kleszcz psi – jak sama nazwa wskazuje, szczególnie upodobał sobie psy i jest dla nich niezmierni groźny – przenosi babeszjozę. Rzadko atakuje nas ludzi, ale bardzo lubi ogrzewane pomieszczenia.
Obrzeżek polski – nosi taką nazwę, bo odkryto go w naszym kraju, a dokładnie w Krakowie, na wieży Kościoła Mariackiego w 1979 r. Wówczas występował tylko w tym mieście, ale było to wiele lat temu i sytuacja na pewno się zmieniła, później zauważono go między innymi w Czechach i na Słowacji. Atakuje gołębie i jaskółki, zdarza się, że również ludzi. Preferuje budynki, zwłaszcza strychy, na których gniazdują ptaki.
Profesjonalna dezynsekcja kleszczy – metody usuwania kleszczy z ogrodu, działki czy budynku.
By ochronić siebie czy pupila przed kleszczami możesz oczywiście stosować indywidualne środki odstraszające te insekty – mowa o sprayach na kleszcze, preparatach w kroplach, tabletkach czy nawet obrożach przeciwpasożytniczych dostępnych na rynku. Niestety, takie rozwiązania sprawdzą się tylko, jeśli przebywasz na terenach zielonych rzadko – np. od czasu do czasu wędrujesz po lesie i na czas spaceru spryskujesz się odpowiednim preparatem, a swojemu psu zakładasz obrożę. Ale co w przypadku, gdy posiadasz ogród wokół domu, w którym przez cały dzień bawią się Twoje dzieci lub zwierzęta? Możesz oczywiście każdego dnia, co kilka godzin spryskiwać się odpowiednim środkiem, ale to uciążliwe i naprawdę trudno o tym pamiętać. Na szczęście możesz zdecydować się na profesjonalny zabieg usuwania kleszczy. Firmy oferujące usługi z zakresu dezynfekcji, dezynsekcji i deratyzacji posługują się naprawdę skutecznymi w walce z kleszczami metodami. Należą do nich:
- oprysk chemiczny, który polega na rozpyleniu zabójczego dla kleszczy środka. Robi się to za pomocą opryskiwaczy spalinowych lub elektrycznych w zależności od areału działki,
- oprysk ULV, który poleca się szczególnie na działkach gęsto zarośniętych, z dużą ilością drzew, krzewów i traw. To dlatego że podczas zabiegu chemiczny preparat na kleszcze rozprowadza się w postaci drobnej kropli przypominającej mgłę – ta penetruje wszystkie zakamarki,
- zamgławianie termiczne, podczas którego używa się spalinowej wytwornicy mgły. Środek biobójczy miesza się z jego nośnikiem, np. glikolem, który podczas spalania zmienia się w gęstą mgłę.
Zaznaczamy tutaj, że każdy zabieg powinien być poprzedzony wizją lokalną, kiedy to pracownicy DDD oceniają stan działki czy ogrodu (wielkość powierzchni, rodzaj roślinności, gatunek występujących kleszczy, obecność innych owadów i zwierząt – by im nie zaszkodzić). Na podstawie wizji lokalnej technicy DDD dobierają metody i środki chemiczne, które zastosują podczas dezynsekcji przeciwko kleszczom.